Op de laatste zitting van deze legislatuur keurde het Vlaams Parlement het nieuwe instrument van de omgevingsbesluiten goed. Bijzonder aan die omgevingsbesluiten is dat hiermee zowel een bestemmingswijziging als een omgevingsvergunningsaanvraag kan worden goedgekeurd. Op die manier kunnen projecten die betrekking hebben op (1) ruimtelijke impulsprojecten, (2) werken van algemeen belang of (3) bedrijvigheid sneller gerealiseerd worden. Er is namelijk sprake van één procedure, die zich ent op de omgevingsvergunningsprocedure, zonder dat er op voorhand een RUP moet worden opgemaakt.
Bestemmingswijziging en omgevingsvergunning ineen
Op 9 mei 2024 keurde het Vlaams Parlement op de laatste zitting het decreet ‘tot wijziging van de regelgeving betreffende de omgevingsvergunning wat betreft de invoering van een modulaire omgevingsvergunningsprocedure en het omgevingsbesluit’ goed. Naast een flinke hervorming van de omgevingsvergunningsprocedure, introduceert het decreet ook een gloednieuw plannings- en vergunningsinstrument. Hierdoor wordt het voortaan mogelijk om én de bestemming van een perceel te wijzigen, samen met het kunnen verkrijgen van een omgevingsvergunning.
Tegelijkertijd is het ook mogelijk om een bestaand RUP met stringente, gedetailleerde voorschriften te wijzigen en te vervangen met eenzelfde basis-bestemmingskleur. In tegenstelling tot de planologische attesten, geldt het omgevingsbesluit niet enkel voor zonevreemde situaties, maar ook voor zone-eigen gevallen. Zo moet een omgevingsbesluit bijvoorbeeld ook een oplossing zijn voor een zone-eigen bedrijf dat zich verder zone-eigen wenst te ontwikkelen, maar botst op de gedetailleerde stedenbouwkundige voorschriften van het toepasselijk RUP.
Aan de hand van een omgevingsbesluit is het niet langer noodzakelijk om eerst een RUP-procedure te doorlopen om erna, na de definitieve goedkeuring van het RUP, pas een omgevingsvergunningsaanvraag te kunnen indienen.
Het is niet de bedoeling om een nieuwe bestemming met gedetailleerde voorschriften in het leven te roepen. De nieuwe bestemming wordt zo eenvoudig mogelijk gehouden door gebruik te maken van een aantal typevoorschriften. De bestemmingswijziging leidt zo tot het vervangen van de bestaande bestemming door een nieuwe generieke bestemmingskleur, gekoppeld aan enkel de standaard typevoorschriften uit het Typevoorschriftenbesluit van 11 april 2008. De bestemmingswijziging moet zo eenvoudig mogelijk gehouden worden om te vermijden dat het RUP snel gedateerd is, bijvoorbeeld voor toekomstig aanpassingen aan de vergunde handelingen.
Het omgevingsbesluit is mogelijk voor drie soorten projecten, namelijk (1) ruimtelijke impulsprojecten, (2) werken van algemeen belang of (3) bedrijvigheid.
Ruimtelijke impulsprojecten
Bij een omgevingsbesluit voor ruimtelijke impulsprojecten wordt de onderliggende planologische bestemming van rechtswege gewijzigd naar (typevoorschriften voor) woongebied. Een ruimtelijk impulsproject is een ruimtelijk project dat past binnen de ruimtelijke principes en doelstelling van artikel 1.1.4. van de Vlaams Codex Ruimtelijke Ordening (VCRO). Het is de bedoeling dat zo’n projecten het ruimtelijk rendement op een kwalitatieve manier verhogen, zoals onder andere aan de hand van functieverweving, hergebruik, tijdelijk ruimtegebruik of, kortweg, een efficiënter of hernieuwd ruimtegebruik van eerder gebruikte ruimte.
Werken van algemeen belang
Een tweede mogelijkheid zijn de omgevingsbesluiten voor werken van algemeen belang. Hierdoor kan de bestaande bestemming worden omgezet naar één of meerdere standaardtypebepalingen voor de gebiedscategorieën zoals ‘bos’, ‘reservaat en natuur’, ‘lijninfrastructuur’, ‘gemeenschaps- en nutsvoorzieningen’, etc. De mogelijke handelingen van algemeen belang vind je terug in artikel 4.1.1., 5° VCRO, namelijk “door de Vlaamse Regering aangewezen handelingen die betrekking hebben op openbare infrastructuur of openbare wegen, nutsvoorzieningen, infrastructuur op het grondgebied van meerdere gemeenten of infrastructuur ten behoeve of ten bate van de uitoefening van een openbare dienst”. Het idee is dat een omgevingsbesluit voor werken van algemeen belang moet inspelen op een acute behoefte voor onder andere nieuwe infrastructuur en/of gemeenschaps- en nutsvoorzieningen.
Bedrijvigheid
Ten slotte kunnen de omgevingsbesluiten ook worden ingezet voor bedrijvigheid. Deze optie geldt overigens ter vervanging van de planologische attesten. Het verschil met de planologische attesten is wel dat niet enkel zonevreemde bedrijven beroep kunnen doen op zo’n omgevingsbesluit, ook zone-eigen projecten kunnen dit instrument toepassen. De categorie ‘bedrijvigheid’ houdt in dat de zone in hoofdzaak bestemd is voor economische activiteiten die behoren tot functies zoals industrie, bedrijvigheid, kantoorfunctie, dienstverlening, vrije beroepen en/of de kleinhandel. Opnieuw houdt een bestemmingswijziging in dat de standaardtypevoorschriften voor ‘bedrijvigheid’ worden toegepast. Indien die voorschriften niet passen voor het beoogde project, bestaat de mogelijkheid om te voorzien in één generieke paarse bestemming met de basisbestemming ‘bedrijvigheid’.
Het idee is dat de omgevingsbesluiten dienen voor bedrijven die al een tijdje op dezelfde locatie zitten en daar willen blijven. Het gaat om bedrijven met ruimtelijke ontwikkelingsbehoeften op korte termijn die zich niet op een redelijke manier op een andere plaats kunnen vestigen, bijvoorbeeld omdat er geen gronden binnen de juiste bestemming beschikbaar zijn.
Een vereenvoudigde twee-in-één-procedure
Uiteindelijk hoopt de decreetgever om bestemmingswijzigingen en nieuwe projecten te vereenvoudigen en te versnellen en, op die manier, tegemoet te komen aan de ellenlange RUP-procedures en hoge administratieve lasten. De procedure voor het verkrijgen van een omgevingsbesluit is een vrij korte procedure van 180 dagen, die grote gelijkenissen vertoont met de omgevingsvergunningsprocedure. Het is de initiatiefnemer die een project wil realiseren die een aanvraag tot omgevingsbesluit indient bij de bevoegde overheid. Een groot verschil met een RUP, is dus dat het initiatief niet bij de overheid ligt.
Maar het blijft uiteindelijk wel de bevoegde overheid die een beslissing over de aanvraag tot een omgevingsbesluit moet nemen. Zij moet het omgevingsbesluit wel toetsen aan haar ruimtelijk beleidsplan en, als zij hiervan afwijkt, uitgebreid motiveren waarom het omgevingsbesluit dit beleidsplan niet hypothekeert. Tegelijkertijd moet een omgevingsbesluit ook voldoen aan alle inhoudelijke eisen, net zoals een omgevingsvergunning.
De decreetgever mikt met het omgevingsbesluit dus nadrukkelijk op het versnellen en vergemakkelijken van nieuwe projecten, hoewel een groot aantal randvoorwaarden blijven bestaan. Het omgevingsbesluit is op dat vlak een goede zaak omdat het de tijd tussen plan en uitvoering met meerdere jaren kan inkorten. Dat is een goede zaak. Aan de andere kant, zal het afwachten zijn op de praktische toepassing van het omgevingsbesluit en of de beoogde vlotheid inderdaad wordt bereikt.
De inwerkingtreding van dit nieuwe instrument is nog niet bepaald. Dit wordt later nog geregeld via een uitvoeringsbesluit van de Vlaamse Regering.
