Vlaamse lokale besturen weigeren zelden een vergunning voor het kappen van bomen. Dat blijkt uit een studie in opdracht van het Departement Omgeving. Met het onderzoek, dat in 2022 werd uitgevoerd door natuurorganisatie BOS+ en studiebureau Advocaten Leuven, is voor het eerst in kaart gebracht waar, waarom en door wie bomen buiten het bos gekapt worden. Ook de regelgeving en het vergunningenbeleid van steden en gemeenten zijn onder de loep genomen. De studie doet een aantal aanbevelingen, zoals strengere regels voor het kappen van bomen, inperken van vergunningsvrijstellingen, terreinbezoeken en meer samenwerking met boomexperten. Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir: “Het belang van bomen voor mens en dier is niet te onderschatten. De verkoeling die een boom biedt aan buurten, de mentale boost voor omwonenden of de nestgelegenheid voor vogels, maakt hen onmisbaar. Het Departement Omgeving werkt op mijn vraag een voorstel uit om onnodige kappingen te vermijden.”
Hoge vergunningsgraad
De onderzoekers analyseerden ruim 113.000 vergunningsaanvragen uit de voorbije 30 jaar. Daaruit blijkt dat aanvragen voor het kappen van bomen die correct worden ingediend, in meer dan 9 op de 10 gevallen goedgekeurd worden. Een torenhoge vergunningsgraad dus, die bovendien constant bleef doorheen de jaren. Er blijken wel grote geografische verschillen te bestaan tussen gemeenten, zowel in het aantal aanvragen op het grondgebied (van ruim 360 aanvragen/km² tot minder dan 1 aanvraag /km²) als in de vergunningsgraad (van 75% tot 90%). Zo zijn er in de provincie Antwerpen veel meer dossiers per km2 dan in andere provincies. Dat kan te verklaren zijn door de groene gemeenten rond de stad Antwerpen waar de druk op het groen zeer hoog is. Een van die gemeenten, Schilde, heeft wel het hoogste aantal weigeringen (26,32 procent). Lokale besturen kunnen ook, wanneer ze een vergunning verlenen, als voorwaarde een verplichte heraanplant opnemen om hun bomenbestand in evenwicht te houden.
Wonen in het groen zelden goed voor het groen
Het gros van de kapvergunningen wordt aangevraagd door privé-personen (75%). Het aantal aanvragen voor het kappen in tuinen (24/km2) en woongebieden (34/km2) ligt duidelijk het hoogst, met uitschieters in woonparken (waardevol bosgebied waarin mag worden gebouwd), waar zelfs 10 keer meer aanvragen worden ingediend. “Deze cijfers wijzen erop dat ‘overlast’ van bomen rond woningen één van de meest voorkomende aanleidingen is voor het verdwijnen ervan,” legt onderzoeker Laure De Vroey van BOS+ uit. “Denk dan aan het vallen van bladeren en vruchten, of het verlies van licht en zicht. Iedereen houdt van bomen tot ze te dichtbij komen.”
Veiligheid als drogreden
Bomen worden ook vaak gekapt voor bouwprojecten en nieuwe infrastructuur. Daarnaast worden zieke bomen of veiligheidsrisico’s (omwaaien of vallende takken) als reden voor kap opgegeven. Maar uit dit onderzoek blijkt dat zowel bij aanvragers als dossierbehandelaars de expertise ontbreekt om een correcte inschatting te maken van de gezondheid en stabiliteit van bomen. Zo wordt er na grote stormen steevast meer gekapt, met of zonder vergunning. “Maar veiligheid wordt ook regelmatig als drogreden ingezet”, aldus De Vroey. “Een mogelijke oplossing is het samenwerken met boomexperten en meer terreinbezoeken vooraleer een kapvergunning wordt toegekend.”
Algemeen belang van bomen
Opvallend is verder dat in de behandeling van vergunningen weinig gebruik gemaakt wordt van formele afwegingskaders. De meerderheid (58%) van de gemeenten laat het over aan de inschatting van hun omgevingsambtenaren. “Een betere onderbouwing van beslissingen en het opnemen van een criterium ‘algemeen belang’ in het vergunningenbeleid en de wetgeving is dan ook nodig”, zegt De Vroey nog.
Onbekend aantal gekapte bomen blijft onder de radar
Het onderzoek baseert zich op vergunningsaanvragen. Maar de Vlaamse wetgeving heeft ook heel wat bomen vrijgesteld van vergunningsplicht. Zo mogen onder andere ‘slanke’ bomen met een stamomtrek van minder dan 1 meter op 1 meter hoogte, bomen in de directe omgeving van woningen (tot 15 meter), bomen op het openbaar domein of bij de aanleg van wegen en nutsleidingen vrij gekapt worden. Ook illegale kappingen komen nog veel voor. Hoeveel bomen er in de voorbije 30 jaar exact verdwenen zijn, is dan ook niet te bepalen.
Betere lokale bescherming
Gemeenten die een sterkere bescherming van hun bomen nastreven, kunnen ervoor kiezen om lokaal strenger op te treden. Ongeveer 1 op 4 gemeenten doet dit, voornamelijk door ook slankere bomen en bomen rond woningen vergunningsplichtig te maken.
