Op 10 februari 2023 keurde de Vlaamse Regering een nieuwe versie van de Hemelwaterverordening definitief goed. De nieuwe Hemelwaterverordening houdt een aantal verstrengingen in en zet in op het verplicht voorzien van meer en grotere infiltratie- en buffervoorzieningen. Deze nieuwe Hemelwaterverordening zal in werking treden op 1 oktober 2023 en is van toepassing op alle vergunningsaanvragen die nadien worden ingediend. Heel bijzonder is dat de Hemelwaterverordening vanaf 7 januari 2025 ook van toepassing zal zijn op het openbaar domein.
Na verscherpte watertoets, nu ook verstrengde Hemelwaterverordening
In navolging van de verscherpte watertoets, keurde de Vlaamse Regering op 10 februari 2023 ook een vernieuwde Gewestelijke Hemelwaterverordening goed. De voornaamste reden achter deze vernieuwing, zijn de langere periodes van droogte, extremere onweersbuien en het terugdringen van het ruimtebeslag en de hoge verhardingsgraad. Aan de hand van de nieuwe Hemelwaterverordening tracht de Vlaamse Regering nu meer water vast te houden in de bodem.
Hoewel de Hemelwaterverordening een eerder technische verordening is, zijn de bepalingen ervan bijzonder relevant voor het uittekenen van projecten en de opmaak van omgevingsvergunningsaanvragen. Een schending van de Hemelwaterverordening is namelijk een legaliteitsbelemmering die inhoudt dat de vergunningverlenende overheid de aanvraag moet weigeren, tenzij de aanvrager beroep doet op een uitzonderingsgrond.
Hieronder geven wij een beperkte selectie van de nieuwigheden mee, zoals die voortvloeien uit de nieuwe Hemelwaterverordening.
Het onderscheid tussen privaat en publiek domein valt weg
Een eerste opvallende vernieuwing is dat het toepassingsgebied van de Hemelwaterverordening wordt uitgebreid naar het openbaar domein. Dit is op vandaag niet het geval. Ook infrastructuurwerken, zoals bijvoorbeeld de heraanleg van een kruispunt of het plaatsen van een boshokje, zullen voortaan moeten voldoen aan de bepalingen van de Hemelwaterverordening.
Een belangrijke kanttekening hierbij is dat veel infrastructuurwerken op het openbaar domein zijn vrijgesteld van de vergunningsplicht voor stedenbouwkundige handelingen. In het geval een ingreep geen omgevingsvergunning vereist, valt die ingreep opnieuw buiten het toepassingsgebied van de Hemelwaterverordening. In het geval van kleinere werken, zoals opnieuw bijvoorbeeld het plaatsen van een bushokje of het oprichten van een elektriciteitscabine, is dus geen omgevingsvergunning nodig én is de Hemelwaterverordening niet van toepassing.
Toepassing hemelwaterverordening ook bij verbouwingen en uitbreidingen
Verder valt ook het verbouwen en uitbreiden van bestaande panden onder de Hemelwaterverordening. Verbouwingen vallen wel enkel onder het toepassingsgebied van de Hemelwaterverordening als deze samengaan met werken aan de afwatering. Niet iedere verbouwing valt dus onder de Hemelwaterverordening; er moet sprake zijn van zekere ingrijpende renovaties.
Het toepassingsgebied is echter een flink pak groter bij uitbreidingen. De Hemelwaterverordening verwacht niet dat er een link moet zijn met werken aan de afwatering. Iedere uitbreiding van bestaande overdekte constructies vallen in de toekomst dus onder het toepassingsgebied van de verordening, ook al wordt het hemelwater- en afvalwatersysteem van de bestaande constructie niet gewijzigd. Wel zal bij uitbreiding in een aantal gevallen rekening gehouden worden met de reeds bestaande constructie.
De oppervlaktenorm van 40 m² verdwijnt
Een volgende nieuwigheid is dat de oppervlaktenorm van 40 m² verdwijnt. Vroeger was de Hemelwaterverordening enkel van toepassing bij nieuwbouw, uitbreidingen en herbouw vanaf een bijkomende verharde oppervlakte van 40 m². Dit verdwijnt, wat inhoudt dat de Hemelwaterverordening onmiddellijk van toepassing is van zodra een project bijkomende verhardingen of dakoppervlakte voorziet.
Hoewel de Hemelwaterverordening hierbij een zéér ruim toepassingsgebied krijgt, houdt dit niet automatisch in dat er nieuwe infiltratie- of buffervoorzieningen verplicht zijn.
Het laten infiltreren van het hemelwater op het eigen terrein blijft mogelijk. De nieuwe Hemelwaterverordening verduidelijk hierbij dat er sprake is van infiltratie op het eigen terrein indien het gebouw of de constructie kan afweteren een onverharde zone met een oppervlakte van minimaal 25% van de verharde oppervlakte of dakoppervlakte. Deze onverharde zone kan bestaan uit planten of tuin. Maar aangezien het hemelwater zonder afwateringssysteem moet kunnen infiltreren in de eigen bodem, moet de onverharde zone in de buurt liggen van de nieuwe constructie. Infiltratie op eigen terrein zonder noodzaak van een afwateringssysteem valt dus nog steeds buiten het toepassingsgebied van de Hemelwaterverordening
Scherpere verplichtingen voor hemelwaterputten en infiltratie- en buffervoorzieningen
Daarnaast worden een aantal bestaande verplichtingen verscherpt. Zo zal het sneller verplicht zijn om een hemelwaterput te verplaatsen – bijvoorbeeld niet enkel meer bij nieuwbouw of verbouw maar ook bij verbouwingen met werken aan de afwatering en uitbreidingen. Ook het minimale volume stijgt aanzienlijk, waarbij bij grotere dakoppervlaktes ook grotere hemelwaterputten zijn vereist.
Ook de minimale grootte van percelen vanaf wanneer infiltratievoorzieningen moeten worden aangelegd, wordt gevoelig verkleind van 250 m² naar 120 m². En de oppervlakte van de bestaande verharding of dakoppervlakte die mee moet aangesloten worden op de infiltratie- of buffervoorzieningen verdubbeld. Als een infiltratiesysteem onmogelijk zou zijn, kan een initiatiefnemer opteren voor een buffervoorziening.
Technische insteek maar grote praktische gevolgen
De nieuwe Hemelwaterverordening valt moeilijk te vatten in begrijpelijke taal. Het gros van de bepalingen is bijzonder technisch van aard en er gelden heel wat vrijstellings- en uitzonderingsgronden. De essentie van de nieuwe Hemelwaterverordening is echter duidelijk; heel wat projecten zullen voortaan toch onder het toepassingsgebied van de Hemelwaterverordening vallen, hoewel dat op vandaag nog niet het geval was. Bovendien houden de aangescherpte bepalingen in dat er een grotere, onverharde oppervlakte noodzakelijk is en ook infiltratie- en buffervoorzieningen meer ruimte innemen. Dit is geen evident opdracht voor architecten en projectontwikkelaars én maakt de situatie een heel pak complexer voor de vergunningverlenende overheid, vaak het college van burgemeester en schepenen.
En nog los van een moeilijkere vergunningverlening, zijn ook lokale besturen best voorzichtig bij het uittekenen van nieuwe (infrastructuur)projecten op het openbaar domein. Waar de bestaande Hemelwaterverordening zich op vandaag niet richt op het openbaar domein, doet de nieuwe Hemelwaterverordening dat wel.
Er is echter nog wat respijt. De nieuwe Hemelwaterverordening treedt pas in werking op 2 oktober 2023 en geldt niet voor vergunningsaanvragen die voor deze datum zijn ingediend. Lokale overheden krijgen zelfs nog iets meer uitstel; de nieuwe Hemelwaterverordening zal pas vanaf 7 januari 2025 van toepassing op het openbaar domein.
