TOO 2018/01

Woord vooraf

Three billboards outside Evergem, Oost-Vlaanderen
Isabelle Larmuseau

Vlaanderen heeft nu ook haar eigen aanplakbordenvariant van de Three Billboards Outside Ebbing, Missouri, de onvolprezen Oscargenomineerde film van regisseur Martin McDonagh. De drie borden langs de Papdijk in Wachtebeke, outside Evergem, geplaatst door de vzw BOS+, formuleren een dringende oproep aan omgevingsminister Joke Schauvliege om bosbehoud hoger op de politieke agenda te plaatsen.

Over bosbehoud op de rechtspraakagenda valt dan weer niet te klagen, sinds de Raad van State op 20 maart 2018 het gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan heeft vernietigd dat het Essers-bos als industriegebied inkleurde. De inhoud van dit Essers-arrest is in ruime mate bepaald door het arrest van 21 juli 2016 van het Europese Hof van Justitie in de zaak Orleans (C-387/15 en C-388/15): proactieve natuurontwikkeling kan niet langer worden voorgesteld als een mitigatiestrategie.

Dat de rechtspraak van het Europese Hof van Justitie een grote impact heeft op het nationale/regionale omgevingsrecht, laat zich inmiddels ook voelen in de omgevingsrechtelijke materie van de kleinhandelsactiviteiten. Twee jaar na de verwijzingsuitspraak van de Nederlandse Raad van State in de zaak Visser Vastgoed Beleggingen tegen de gemeente Appingedam, verduidelijkt het Europese Hof van Justitie in zijn arrest van 30 januari 2018 (C-31/16) dat kleinhandel een dienst uitmaakt, dat de vrijheid van vestiging van dienstverrichters ook van toepassing is op zuiver interne situaties, en dat beperkingen op kleinhandel in bodembestemmingsplannen te beschouwen zijn als een ‘eis’ in de zin van artikel 4, 7° Dienstenrichtlijn.

Op 16 februari 2018 vond hierover een symposium plaats, georganiseerd door het Utrecht Centre for Water, Oceans and Sustainability Law van de Universiteit Utrecht. Net als twee jaar geleden, naar aanleiding van het Nederlands-Vlaams omgevingsrecht-congres in ’s Hertogenbosch, besloten de Nederlands-Vlaamse tijdschriften TO en TOO om ook ditmaal over te gaan tot de gelijktijdige publicatie van de toespraken: niet minder dan tien TO(O)-bijdragen zijn gewijd aan de gevolgen van het arrest Visser Vastgoed op de ruimtelijke regulering van kleinhandelsactiviteiten in Nederland, Duitsland en Vlaanderen.

Eveneens opgenomen in dit TOO-nummer: een interessante mix aan rechtspraakcommentaren, met veel bosbehoud-aandacht voor het Poolse Białowieża-woud (Laurie Braet), een informatieve bijdrage over bodemenergiesystemen in Nederland (Hans Woldendorp) en een geestesverruimende bijdrage over de rechten van de natuur (Hendrik Schoukens).

In dit laatste verband: Frances McDormand, hoofdrolspeelster in Three Billboards Outside Ebbing, Missouri, maakte bij de ontvangst van haar Oscar het begrip ‘inclusion rider’ onsterfelijk, een oproep tot ‘voldoende diversiteit’. Het is met Hendrik Schoukens wachten op de dag dat hieronder, ecocentrisch geïnterpreteerd, ook plant en dier moeten worden verstaan.